Waar staan we nu eind 2022?

Lood in bloedwaarden bij de kinderen: nieuwe resultaten

Na de verschrikkelijke stijging twee jaar geleden, is het gemiddeld lood in bloedgehalte bij de kinderen in de buurt gedaald tot 2,25µg/dl bloed. Dat cijfer is het laagste ooit, dus zijn we dan blij? Het is ingewikkeld.

Het gemiddelde daalt en er zijn ook minder kinderen met waarden boven de 4µg/dl bloed. Met deze cijfers voldoet Umicore aan de normen die in de vergunning werden opgelegd voor dit jaar.

Maar er zijn opnieuw 61 kinderen verhuisd, waaronder waarschijnlijk veel kinderen met juist hoge waarden. De samenstelling van de groep is dus flink veranderd en dat maakt dat we niet zomaar kunnen vergelijken.

Wij stelden daarom aan het PIH voor om een maat voor verandering te introduceren: bereken voor alle kinderen die nog in de wijk wonen en ook vorige keer getest werden de evolutie in hun resultaat. Het PIH vond dit een interessant idee en gaat deze berekening maken. We zullen blij zijn als er globaal een daling is van de waarden, als die daling groot genoeg is en als die daling zich bij de meeste kinderen voordoet. Pas dan kunnen we beginnen geloven dat de kinderen minder blootgesteld worden aan zware metalen.

Uitstoot zware metalen

Umicore en de Vlaamse milieumaatschappij meten de uitstoot van lood, cadmium en arseen. De VMM besluit in haar laatste rapport dat er in de eerste 8 maanden een lichte daling was voor sommige metalen op enkele meetposten. Op andere blijft het resultaat ongeveer gelijk. Umicore voldoet wel nog steeds niet aan de Europese normen voor arseen! Bovendien tonen de cijfers die Umicore zelf op haar website publiceert alweer een stijging van zware metalen in zwevend en neervallend stof. We blijven daarom ongerust!

We weten dat Umicore in Hoboken wel degelijk inspanningen doet om de uitstoot te beperken, maar het effect moet beter.

Bijkomende onderzoeken naar de gezondheid in heel Hoboken

Al lang drong Groen er in Hoboken, Antwerpen en op Vlaams niveau op aan om de impact van de vervuiling op de bewoners grondiger te onderzoeken.  Het Agentschap zorg en gezondheid is nu eindelijk toch gestart met twee onderzoeken.

Eerst en vooral wordt er een groep kinderen (tot 12 jaar) in de wijde omgeving van Umicore getest op de hoeveelheid lood in hun bloed. Vele ouders zijn immers ongerust en terecht: ook wat verder af van de fabriek worden soms hoge waarden gemeten.  Dat wordt nu eenmalig  grondig bekeken.

Ondertussen werd ook een onderzoek in gang gezet waarbij 200 14- tot 15 jarigen uitgebreid zullen getest worden op hun gezondheid en de aanwezigheid van zware metalen in hun bloed. Positief is dat dit onderzoek ook jongeren in Hemiksem en Kruibeke zal testen. De wind waait immers ook wel eens hun kant uit! Het onderzoek loopt in 2023 en de resultaten worden verwacht in 2024. Voor de overheid die moet vergunnen en controleren zal dit onderzoek een schat aan informatie opleveren en de resultaten kunnen gebruikt worden om het beleid te onderbouwen.

Afbraak huizen nabij de fabriek

Na de hoge waarden bij de kinderen in het voorjaar van 2020 lanceerde Umicore de wens om het deel van Moretusburg vlakbij de fabriek ‘leeg’ te maken. Het sprak eerst over een buffer installeren, nu wordt gesproken over een groene zone. Umicore kan immers niet aantonen dat het afbreken van de huizen en het aanplanten van bomen tot verbetering van de gezondheid van de omwonenden die blijven zal leiden. Slechts enkele bewoners zijn niet ingegaan op het aanbod van Umicore, ondanks het feit dat hun woonomgeving nu zal vernietigd worden. We blijven het schandalig vinden dat Umicore nu in de praktijk zijn terrein uitbreidt en de mensen verdrijft, terwijl alle middelen moeten gaan naar het fundamenteel beperken van hun uitstoot! Ilse Van Dienderen (Antwerpen)  en Betty Van Dyck (Hoboken) dienden dan ook bezwaar in tegen de aanvraag voor de eerste sloopvergunning. Er zijn immers geen positieve effecten te verwachten maar het is wel zeker dat de resterende bewoners in een onleefbare situatie terecht zullen komen.

Onze vorige update: Bij de start van 2022 maken we een stand van zaken op

Van onterechte rust naar eindelijk alertheid

Het was de brand in maart 2020 die de wijkbewoners rond Umicore met de neus op de onaangename feiten drukte: wonen naast het Sevesobedrijf is niet zonder risico. De uitstoot van lood, cadmium en arseen vervuilt al heel lang de omgeving en daarom werden de kinderen uit de wijken Moretusburg en Hertogvelden om de zes maanden op lood in bloed getest. Dat was een vreemde situatie: er was wel degelijk een probleem (met elke meting waren er heel wat kinderen die boven de toen gehanteerde ‘norm’ van 5µg/dl bloed zaten), maar het gemiddelde was dalend en Umicore maakte zich sterk dat de waarden zouden blijven dalen. Daarvoor investeerden ze in verscheidene aanpassingen, weliswaar op eigen tempo. Dat ze ook niet aan alle voorwaarden van hun milieuvergunning voldeden, het verontrustte niemand.

Die brand: had die niet voor een verhoogde uitstoot gezorgd? En de lockdown, die toevallig daar op volgde, was dat geen probleem voor de gezondheid van de kinderen die nu de hele tijd thuis waren? Jaren eerder was immers de school in de wijk gesloten, want heel de tijd in de wijk verblijven bleek ongezond. Umicore suste dat de brand niet veel impact zou hebben. Over de mogelijke impact van de lockdown maakte niemand zich blijkbaar zorgen (behalve wij).

In juni 2020 bleek er wel degelijk een probleem: de lood in bloed waarden waren dramatisch hoog, vooral in de onmiddellijke omgeving van de fabriek. De ouders van de kinderen lagen er nu wel wakker van.

De buurtbewoners eisten uitleg, de overheid schoot wakker en Umicore lanceerde, nog voor er een verklaring gevonden was, een plan: verwijder de buurtbewoners.

Hulp: wie wordt er beter van?

Umicore wachtte de resultaten van de onderzoeken naar de oorzaken van die hoge lood in bloedwaarden niet af en kwam met een dramatische boodschap. Ofwel moeten de bewoners vlakbij de fabriek vertrekken ofwel moeten we de fabriek sluiten. Umicore ging dus radicaal in de aanval om te krijgen wat het twintig jaar geleden niet kreeg: een no go zone naast de fabriek. En wie zwichtte zonder enig overleg met wie dan ook voor dat dreigement? De stad Antwerpen, meer bepaald toenmalig schepen Fons Duchateau.

In een troebele mix van hulp aan gezinnen met jonge kinderen en eigenbelang wou Umicore een groene buffer aanleggen. Dat gezinnen met jonge kinderen hun huis kunnen verkopen aan Umicore, dat vinden we een goede zaak. Op korte termijn is dat natuurlijk goed voor de gezondheid van de kinderen. Maar waarom moeten ook de andere bewoners vertrekken? En waarom werd die hulp niet gegeven aan gezinnen uit zone 3, waar ook kinderen met hoge lood in bloedwaarden wonen? En meer principieel: waarom mocht Umicore, de verantwoordelijke voor de vervuiling, zelf beslissen welke hulp aan wie zou gegeven worden?

Umicore beweerde dat de buffer voordelen zou opleveren voor de rest van de wijk.  En zonder die bewering te onderbouwen met studiewerk werden alle bewoners in dat stuk dus gecontacteerd om vrijwillig te verkopen en te vertrekken. Dat van die vrijwilligheid, dat neem je beter met een korrel zout: de schetsen die aan de bewoners werden voorgesteld lieten er geen twijfel over bestaan, alles gaat plat. Met de zegen van de stad. Voor de sociale huurders was er zelfs geen vrije keuze, schepen Duchateau verkocht de sociale woningen zonder meer aan Umicore. Wij noemen dat verdrijving.

Ruim een jaar later nu spreekt Umicore niet meer over een buffer maar over een groene zone. Ruim een jaar later nu, als 90 % van de gecontacteerde bewoners dan maar verkoopt omdat de wijk onleefbaar zal zijn voor wie blijft, blijkt dat er nauwelijks winst te verwachten valt van die ingreep. Een studiebureau kwam tot de conclusie dat het voor hooguit 4% van de overblijvende kinderen een verbetering zou kunnen betekenen – in het beste geval. Was het dan niet gewoon beter om de gezinnen met kinderen te helpen en voor de overblijvende buurtbewoners nog meer te investeren in het beperken van de uitstoot van zware metalen?

Groen organiseerde een vergadering voor de buurtbewoners met experten op het vlak van milieu (Hendrik Schoukens), gezondheid (Greet Schoeters) en een met een juriste (Zohra Otman). Een buurtcomité organiseerde zich (gewoongezondhoboken).

Ondertussen kregen de gezinnen met jonge kinderen financiële tussenkomsten om hun kinderen zo weinig mogelijk thuis te laten zijn. De omgekeerde wereld: waarom kon minister Demir ook deze fabriek niet tijdelijk stilleggen?

Oeps, het waait!

We keren nog even terug naar het najaar van 2020. Iedereen wakker, ook de Vlaamse milieumaatschappij en de andere leden van de technische werkgroep die Umicore moet controleren. Zij kwamen tot de conclusie dat de belangrijkste oorzaak van de hoge lood in bloedwaarden niet de brand maar een hoge piek in stofneerslag was. Die werd veroorzaakt door een storm in februari. Een volgende storm in juni gaf weer een piek. De droogte in die lente zorgde er voor dat het stof en dus ook de zware metalen gewoon bleven liggen. En als de kinderen dan veel thuis zijn… Een kwaadaardige combinatie.

Umicore nam wel extra maatregelen om stofverwaaiing te beperken. Er wordt nu meer overdekt gelost en geladen. Sommige productieprocessen zullen worden aangepast. En een windbarometer bepaalt of sommige logistieke activiteiten moeten uitgesteld worden. Er worden plannen gemaakt en studies besteld.

Maar Umicore voldeed dus niet aan alle voorwaarden van zijn vergunning, zo bleek opnieuw. En de Vlaamse overheid reageerde tot nu toe met aanmaningen.

Discussie in het provinciehuis

De technische werkgroep was nu - eindelijk - op dreef en stelde meteen voor om de milieuvergunning aan te passen aan de meest recente wetenschappelijke inzichten. Die zeggen dat er géén veilige blootstelling is voor kinderen. Maar het is wel goed om een duidelijke en controleerbare norm op te leggen aan het bedrijf.

Een openbaar onderzoek werd opgestart. Groen organiseerde opnieuw een informatievergadering voor de buurtbewoners om hen hierbij te ondersteunen.

In de documenten, die weergeven welke argumenten door welke partijen werden voorgelegd, zien we de enorme spanning tussen gezondheid en milieu aan de ene kant en economie en winst aan de andere kant. Het Agentschap zorg en gezondheid kwam stevig uit de hoek, pleitte voor strenge normen want Umicore had immers al veel tijd gehad om bij te sturen en de impact van de vervuiling op de ontwikkeling van de kinderen is heel nadelig. Umicore zelf vroeg begrip voor de al geleverde inspanningen en vond de eisen van het agentschap onhaalbaar. Zoals vaak kwam de deputatie het bedrijf toch tegemoet: de gemiddelde lood in bloedwaarden moeten geleidelijk zakken én de uiteindelijke waarde waar telkens 95% van de kinderen onder moet zitten werd 4µg in plaats van de 2µg die het Agentschap zorg en gezondheid gevraagd had. Te behalen in 2025.

Ondanks de tegemoetkoming door de provinciale vergunningverlener ging Umicore toch nog in beroep tegen de 95 percentiel norm. Groen is blij dat de minister dat beroep verwierp.

De lood in bloedwaarden dalen nu opnieuw, maar gaat Umicore bereid zijn om meer en sneller te investeren om aan de norm te voldoen? Met andere woorden: mag het iets kosten?

Waar ligt het stof?

Bij veel mensen in Hoboken heeft de vervuiling met zware metalen van lucht en bodem door Umicore grote ongerustheid veroorzaakt. De wind waait toch niet altijd over Moretusburg maar ook over de andere wijken? En moet iedereen nu veel meer de handen wassen en een betere stofzuiger kopen? Ook als je wat verder van de fabriek woont? Als tuingrond in Hoboken geanalyseerd wordt, dan is de kans groot dat die hoge waarden cadmium bevat.

Ovam besloot om alvast om bij kinderdagverblijven, scholen, jeugdbewegingen en sportterreinen in de onmiddellijke omgeving de bodem opnieuw te onderzoeken. Ook enkele scholen iets verder af, die vroeger al bezocht werden, werden opnieuw gecontacteerd. De resultaten waren niet zo positief. Hoewel slechts op twee plekken echt verdere maatregelen moesten genomen worden, was de bodem op 21 van de 29 locaties verontreinigd (overschrijding bodemsaneringsnorm). Maar vooral bleek ook dat op heel wat van die locaties de verantwoordelijken niet voldoende op de hoogte waren van de preventieve maatregelen die ze moeten nemen. Er moet dus beter en meer regelmatig gecommuniceerd worden. Maar wie gaat dat opnemen?

Bovendien hadden ongeruste ouders van buiten de wijken Moretusburg en Hertogvelden hun kinderen ook laten testen op lood in bloed. Bij vijf kinderen werden waarden boven de 5 µg/dl vastgesteld! Het is dus duidelijk dat bijkomende onderzoeken moeten opgestart worden. Het is niet nodig om te wachten op het Humaan Biomonitoringsonderzoek dat gepland werd: het zal zich richten op adolescenten. De ouders van jongere kinderen zoeken nú duidelijkheid en geruststelling.

Wat Groen nu eist

Dat de Vlaamse overheid Umicore nauwkeuriger opvolgt en dat als niet voldaan wordt aan alle voorwaarden van de milieuvergunning ook sanctionering volgt. Tot hiertoe bleef het immers bij ‘aanmaningen’ en we zien waar ons dat gebracht heeft.

Dat de Vlaamse overheid bekijkt of er schadeloosstelling kan gevraagd worden voor de getroffen buurtbewoners. Tot nu toe is er immers officieel op individueel vlak nooit schadevergoeding uitgekeerd, terwijl op groepsniveau duidelijk wordt dat schade wordt toegebracht.

Dat in Hoboken een breder onderzoek naar de gezondheid van de kinderen onder de 12 jaar wordt opgezet, eventueel in fases. Er is immers grote bezorgdheid in een ruim gebied rond de fabriek. Dat Umicore de sanering van tuinen met historische vervuiling betaalt.

Dat aan Umicore geweigerd wordt om de huizen bij de fabriek af te breken. De meerwaarde van deze ingreep op de gezondheid van de buurtbewoners is immers onzeker en minimaal. Een woonbeleid moet ontwikkeld worden zodat voorlopig geen jonge kinderen vlakbij de fabriek kunnen wonen, tot de uitstoot voldoende gezakt is om dat terug mogelijk te maken.

Dat de Coördinatiegroep Hoboken de bevolking beter en op meer regelmatige basis informeert. In het bijzonder moet er betere ondersteuning komen voor alle scholen, kinderdagverblijven en jeugdwerkingen in een ruime straal rond Umicore. Op het openbaar domein moet meer aandacht zijn de kwaliteit van de bodem voor speeltuinen en sportterreinen.